Kusiak Anastazja, Kusiak Roman, Kusiak Franciszek, Grochowicz Katarzyna, Rybak Katarzyna, Zaręba Jan
Wojciech Kusiak i Anastazja razem ze swoimi dziećmi mieszkali w Kolonii Aleksandrów (pow. biłgorajski), choć literatura najczęściej podaje, że była to wieś Lipowiec Duży. W czasie okupacji Kusiakowie ukrywali Żydów. Ich gospodarstwo znajdowało się w pewnej odległości od wsi, dlatego było to dobre miejsce na kryjówkę.
Dnia 6 stycznia 1943 r. jedna z ukrywanych osób, Żydówka, opuściła gospodarstwo. Na drogę otrzymała od Kusiaków jedzenie. W trakcie wędrówki z Aleksandrowa do Biłgoraja została zatrzymana przez niemieckich żandarmów, którzy przez tortury wymusili od niej nazwiska osób jej pomagających. „Jak ona wracała, ci Niemcy ją tam gdzieś spotkali i ona miała właśnie zapałki i coś tam jeszcze do jedzenia, jakiś kawałek chleba czy coś tam niosła. No i oni wtedy ją wzięli i zaczęli ją tam bić (…)” [RFWA, relacja Elżbiety Ćmil, z dn. 7.10.2015 r.]. Żydówka podała, u kogo ostatnio przebywała. Żandarmi zabrali ją na furmankę i udali się do gospodarstwa Kusiaków. Otoczyli dom i zamknęli w nim obecnych domowników: Anastazję i jej dwóch synów – Romana i Franciszka.
W tym czasie u Kusiaków przebywała ich sąsiadka Katarzyna Rybak, która przyszła mleć zboże w żarnach. Była obecna także Katarzyna Grochowicz, siostra Wojciecha Kusiaka, oraz Jan Zaręba, który przyszedł odwiedzić jednego z synów Kusiaków. Gdy żandarmi otoczyli dom, Jan Zaręba nie wiedząc, co się dzieje, podjął próbę ucieczki. Został natychmiast rozstrzelany, a jego ciało wrzucono do domu. Do środka wepchnięto także Żydówkę. Następnie Niemcy podpalili dom. Osoby w nim się znajdujące spłonęły żywcem. „Oni zostali w domu wszyscy spaleni. Wszystkich wzięli tam do tego domu i ten dom podpalili. Oni spłonęli normalnie żywcem” [RFWA, relacja Elżbiety Ćmil, z dn. 7.10.2015 r.].
Wojciech Kusiak i jeden z jego synów w czasie obławy przebywali we wsi Lipowiec, dzięki czemu ocaleli. „(…) tam w tym domu wtedy akurat gospodarza nie było. On z synem którymś tam poszedł gdzieś tam na wieś do sąsiada, znaczy się po coś tam” [RFWA, relacja Elżbiety Ćmil, z dn. 7.10.2015 r.].
Bibliografia:
2. RFWA, Kusiak, nagranie audio, sygn. 811_3561, relacja Elżbiety Ćmil, z dn. 07.10.2015 r.
3. RFWA, Grochowicz, e-mail od Agaty Borowiec.
4. RFWA, Grochowicz, e-mail od Tadeusza Maciochy.
5. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 626.
6. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 40, 57.
7. A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 34, 45-46.
8. R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 87, 112.
9. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 439.
10. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 174.
11. http://www.bilgorajska.pl/aktualnosc,10585,0,0,0,Wojenna-historia-z-Aleksandrowa.html (19.10.2015).
12. http://kurierzamojski.pl/kultura/plomien-43/ (19.10.2015)
13. http://www.niedziela.pl/artykul/120856/nd/Rodzinny-projekt (27.11.2015).
Uwagi:
- W e-mailu od Tadeusza Maciochy Katarzyna jest żoną Jana Zaręby.
- W e-mailu od Agaty Borowiec zamiast Anastazja Kusiak jest Marianna Kusiak, zamiast Marianna Rybak jest Katarzyna Rybak oraz pojawia się data 6.01.1943 r. W relacji Elżbiety Ćmil, z dn. 7.10.2015 r., występuje Marianna Rybak.
- Według relacji Elżbiety Ćmil, z dn. 7.10.2015 r., Żydówka nie była ukrywana u Kusiaków, ale przychodziła do nich co jakiś czas i prosiła o jedzenie oraz o potrzebne rzeczy.
- Literatura dotycząca rodziny Kusiaków oraz pozostałych wymienionych osób podaje, że zostali oni rozstrzelani: A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 34; R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 87; W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 40 lub też rozstrzelani, a następnie spaleni: W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 626; W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, 268 (s. 174).
- http://www.bilgorajska.pl/aktualnosc,10585,0,0,0,Wojenna-historia-z-Aleksandrowa.html (19.10.2015) podaje, że zbrodnia miała miejsce w Przysiółku Aleksandrowa
