Chowaniak Karol, Chowaniak Tekla, Marek Karolina, Wiecheć Piotr, Wiecheć Regina
Karol Chowaniak (ur. 20.11.1902 r.) wraz ze swoją żoną Teklą (ur. 26.09.1902 r.) mieszkali w niewielkiej miejscowości Zawoja. W 1941 r. otrzymali list, w którym zaprzyjaźniona rodzina Karpowskich z Łodzi pytała o możliwość przyjazdu. Przed wojną takie odwiedziny były częste. Ostatecznie jesienią 1942 r. przyjechała ich córka, Wanda Kuczka z mężem Janem. Nie ma pewności co do ich pochodzenia. Niektóre relacje wskazują, że Jan był Żydem z aryjskimi dokumentami. Nie jest też pewne pochodzenie przyjaciół sprzed wojny – rodziny Karpowskich. Wiadomo jednak, że od tej pory losy rodziny Chowaniak bardzo się skomplikowały.
W niedługim czasie, po sprowadzeniu się przez Kuczków, z Krakowa do Zawoi przyjechało jeszcze dwoje ludzi pochodzenia żydowskiego, w wieku ok. 30 lat. Za zgodą siostry Tekli, Reginy Wiecheć (ur. 18.12.1888 r.), zamieszkali w jej domu. Na stacji w Makowie Podhalańskim czekał na nich Stanisław Chowaniak. Po przyjeździe do Zawoi nie wychodzili przez kilka miesięcy z domu. Mimo to informacja o ich obecności rozeszła się po okolicy. W obawie przed konsekwencjami pod osłoną nocy zawieziono ich do gospodarstwa Chowaniaków. Tam początkowo byli ukrywani w domu, z czasem przygotowano im schowek w stodole, a później wykopano i zabezpieczono specjalny bunkier ziemny. Tak udało im się przetrwać kolejne kilka miesięcy. Często odwiedzał ich mężczyzna z Krakowa o nazwisku lub pseudonimie Giermek, który był łącznikiem. To z nim skontaktował się Karol Chowaniak, kiedy zorientował się, że jego gospodarstwo jest obserwowane. Stanisław (ur. 8.02.1927 r.) odwiózł wówczas tych dwoje na stację w Makowie.
Wiosną 1943 r. Niemcy rozpoczęli śledztwo, w wyniku którego wpadli na ślad Jana Kuczko – ten pewnego dnia nie wrócił do domu. Po kilku dniach przeprowadzono rewizję i aresztowano również jego żonę Wandę. Mienie Kuczków zostało skonfiskowane. Ślad po nich zaginął, nigdy już nie wrócili. Miesiąc później aresztowano Karola, jego syna Stanisława i służącą Karolinę Marek, która według niektórych źródeł miałaby być ich przysposobioną córką. Całą trójkę zawieziono do siedziby gestapo w Zakopanem. Tylko Stanisław nie został skierowany do Auschwitz. Po przesłuchaniu trafił do więzienia w Krakowie przy ul. Montelupich, stamtąd do urzędu pracy i do obozu przejściowego przy ul. Wąskiej, również w Krakowie. Następnie zabrano go do Wrocławia i ostatecznie skończył na robotach w Oleśnicy. Przebył długą drogę, ale przeżył. Miesiąc po aresztowaniu gestapo przyszło również po Teklę. Trafiła do Auschwitz, gdzie zmarła w styczniu 1944 r. Podobny los spotkał również Karolinę Marek. Mąż Tekli – Karol zmarł w Auschwitz 15 grudnia 1943 r. Źródła wskazują, że gospodarstwo Chowaniaków zostało spalone, a majątek rozgrabiony.
Gestapo dotarło również do Reginy Wiecheć i jej męża – Piotra (ur. 28.04.1883 r.). W październiku 1943 r. gestapo z Makowa Podhalańskiego aresztowało ich i zabiło w ogrodzie willi „Marysin”, gdzie znajdował się oddział zakopiańskiej komendy gestapo. Najpierw zabrano Reginę – co rodzina łączyła ze sprawą ich 19-letniej córki Franciszki, która ukrywała się przed przymusowymi robotami w Rzeszy. Po paru dniach zabrano również Piotra. Jego dom kazano wskazać synowi Wiecheciów – Klemensowi. Następnie go pobito.
Bibliografia:
2. RFWA, List od Elżbiety Trocińskiej [prawnuczka], Cieszyn, 28.09.2013 r.
3. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981 s. 19; 67.
4. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 172.
5. A. Namysło (red.), Kto w takich czasach Żydów przechowuje?... Polacy niosący pomoc ludności Żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2009, s. 116-120.
6. Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014, s. 356-357.
7. Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014, s. 356-358.
8. A. Poray, Those Who Risked Their Lives, Illinois 2007, s. 22; 37.
9. R. Walczak (red.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997 s. 59; 93.
10. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 280; 281.
11. www.straty.pl, Program Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką (25.03.2015).
12. www.straty.pl, Program Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką (23.01.2015).
Uwagi:
- Występują niezgodności w kolejności aresztowań. R. Walczak (red.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 59; 93 podaje, że Tekla Chowaniak została aresztowana razem z mężem Karolem i Karoliną Marek, zaś A. Poray, Those Who Risked Their Lives, Illinois 2007 s. 22 wskazuje, że Tekla została aresztowana później niż mąż, ale razem z Karoliną.
- W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C., 1988 s. 281, podaje jako datę aresztowań grudzień 1943 r., a jako wspólną datę śmierci zamordowanych – styczeń 1944 r.
- R. Walczak (red.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997 s. 59 wskazuje, że Karola aresztowano z 4 ukrywanymi Żydami.
- W źródle pod red. Aleksandry Namysło, Kto w takich czasach Żydów przechowuje?..., Polacy niosący pomoc ludności Żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej. Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Warszawa 2009, s. 116-122 i Rejestr IPN 356 podaje się nazwę Zawoja Petuniowa.
- Z listu RFWA, List od Elżbiety Trocińskiej [prawnuczka], Cieszyn, z dn. 28.09.2013 r., wynika, że Wiecheciowie mogli ukrywać również żydowską dziewczynkę.
