Ulmowie, rodzina
Józef Ulma z żoną Wiktorią (z domu Niemczak) i szóstką dzieci: Stanisławą, Barbarą, Władysławem, Franciszkiem, Antonim i Marią mieszkał w Markowej. Prowadził gospodarstwo rolne, w którym posiadał szkółkę drzew owocowych. Zajmował się także pszczelarstwem, hodowlą jedwabników oraz introligatorstwem. Z pasją oddawał się również fotografowaniu. Jego osiągnięcia w tych dziedzinach były znane nie tylko mieszkańcom Markowej, ale nawet sam książę Andrzej Lubomirski interesował się działalnością Józefa Ulmy.
W czasie okupacji, gdy prześladowania Żydów przybrały na sile, Józef pomógł Żydom ukrywającym się w lesie wybudować kryjówkę. Jesienią 1942 r. rodzina Ulmów przyjęła pod swój dach osiem osób narodowości żydowskiej. Byli to: Żyd o nazwisku Szall
z Łańcuta i jego czterej synowie, siostry z Markowej – Gołda i Layka Goldmanowe oraz córka Layki. Dom Ulmów znajdował się w pewnym oddaleniu od innych zabudowań wioski
i stanowił dobre miejsce na kryjówkę. Z tej racji Żydzi nie spędzali całych dni na strychu, ale włączali się w prace w gospodarstwie. Szallowie razem z Józefem garbowali także skóry.
Do tragedii doszło w nocy 23/24 marca 1944 r. na skutek donosu granatowego policjanta Władysława Lesia, który wcześniej sam pomagał Szallom. Do gospodarstwa Ulmów przyjechali furmankami żandarmi z Łańcuta (Joseph Kokott, Michael Dziewulski, Erich Wilde) i granatowi policjanci (m.in. Eustachy Kolman i Włodzimierz Leś) na czele
z szefem posterunku w Łańcucie Eilertem Diekenem. Niemcy wpierw rozstrzelali ukrytych na poddaszu Żydów. Następie przed domem zastrzelili Józefa i Wiktorię, a z nią nienarodzone dziecko. Wiktoria była wówczas w dziewiątym miesiącu ciąży. Szóstka przerażonych dzieci Ulmów zaczęła wołać rodziców. Po naradzie z pozostałymi żandarmami Dieken wydał rozkaz, aby rozstrzelać także i je. Żandarm Joseph Kokott zamordował trójkę lub czwórkę dzieci. Najstarsze dziecko – Stasia miała 7 lat, a najmłodsza Marysia 1,5 roku.
Po egzekucji Niemcy dokonali rabunku mienia. Ciała zamordowanych zakopano,
a obecny był przy tym sołtys Markowej. Mimo zakazu po kilku dniach ciała ponownie wykopano i położono do trumien, które zakopano w tym samym miejscu, co uprzednio ciała. Dopiero w styczniu 1945 r. ponownie je odkopano i przeniesiono na cmentarz w Markowej.
W 1995 r. Józef i Wiktoria Ulmowie zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Bibliografia:
2. IPN BU 392/2033.
3. RFWA, Ulma, List od Heleny Mikrut.
4. RFWA, Ulma, List od Zenona Sobolewskiego, z dn. 28.01.2014 r.
5. RFWA, Ulma, artykuł Mateusza Szpytmy, Wiktoria i Józef Ulma: świadectwo miłości aż po męczeństwo.
6. RFWA, Ulma, Kazimierz Błażewicz, Eksterminacja Narodu Żydowskiego, Radom 2008, s. 32-33.
7. RFWA, Ulma, artykuł z „Rzeczpospolitej”, z dn. 17.09.2008 r.
8. RFWA, Ulma, Józef Matusz, Historia ocalonego Abrahama Segala, artykuł pochodzi ze strony www.polish-jewish-heritage.org (11.09.2013).
9. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 65.
10. I. Gutman i in. (red.), Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Polska, cz. II, Kraków 2009, s. 777.
11. A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 51.
12. E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008, s. 46.
13. Polacy ratujący Żydów na Rzeszowszczyźnie w latach 1939-1945 = Poles rescuing Jews in the Rzeszów Region in the years 1939-1945 / oprac. Elżbieta Rączy, Igor Witowicz; [teksty wstępne Elżbieta Rączy; tł. Stefan Bińczycki]. Rzeszów, Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział Rzeszów 2011, s. 247-250.
14. R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 124.
15. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy – Żydzi 1939-1945, Warszawa 1971, s. 429.
16. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 183.
17. www.straty.pl (09.11.2015).
18. http://www.sprawiedliwi.org.pl/pl/family/202/ (09.11.2015).
