Gerula Michał i Katarzyna, Segelin Roman
Michał Gerula mieszkał z żoną Katarzyną, córkami Stanisławą i Czesławą oraz synem Władysławem w Łodzince Górnej (pow. dobromilski). Zimą 1943 r. Stanisław Igel, jego żona Lusia i pięć innych osób pochodzenia żydowskiego, które należały do partyzantki, opuścili las i udali się w stronę Łodzinki Górnej. Pomagał im Roman Segelin z Birczy, który znał Michała Gerulę.
Segelin ukrywał przez jakiś czas Żydów, potem przeniósł ich do Geruli. U kogoś takiego znajomego sąsiada, bo my tu mieszkamy w centrum, w Birczy i to tak, żeby on naprzód przetrzymywał ich w Birczy u siebie w domu, a później ich tam trzymał dalej, żeby się nie wydało [RFWA, relacja Antoniego Segelina].
Oprócz tego Roman Segelin przez jakiś czas ukrywał razem z bratem Leonem i jego żoną Stanisławą Żydówkę Helenę Kamieniecką z dziećmi oraz innych Żydów. (…) w piwnicy, we własnym domu ich ukrywali i dawali jeść [RFWA, relacja Antoniego Segelina]. Icek Ruberfelt dzięki Romanowi przedostał się do Ameryki. Później to gdzieś wujek przetransportował do Mielca, wiem, że gdzieś w Mielcu jeszcze miał, bo on się tak organizował, gdzieś do Mielca i stamtąd gdzieś… już jak się dostał do Ameryki, to nie wiem [RFWA, relacja Antoniego Segelina].
Michał Gerula przyjął od Segelina Żydów, pomimo tego, że naokoło mieszkali Ukraińcy, którzy utrzymywali dobre relacje z Niemcami. Ukrył ich w specjalnej kryjówce między oborą a stodołą. Roman Segelin pomagał w ich żywieniu.
Postanowienie o umorzeniu śledztwa (PDF)
Przed Bożym Narodzeniem Michał i Katarzyna poszli do kościoła do Birczy. Jedna z mieszkanek oświadczyła Michałowi, że wie o ukrywanych Żydach. Gdy Gerula wrócił do gospodarstwa, porozmawiał z Żydami o niebezpiecznej sytuacji. Stanisław Igel postanowił odejść w nocy. Razem z żoną Lusią, bratem Martynem i ojcem Gustawem opuścił gospodarstwo Gerulów. Trzech Żydów nadal pozostawało w kryjówce.
Kiedy 1 stycznia 1944 r. Michał z Katarzyną znów udali się do kościoła w Birczy, w połowie drogi zatrzymali ich Niemcy i ukraińska policja. Zabrali Gerulów i zawrócili do ich gospodarstwa. Zrewidowali wszystkie budynki. Ze stodoły wyprowadzili trzech Żydów i na podwórku kazali im wykopać doły. Następnie zastrzelili ich. W związku z tym, że Niemcy znaleźli także walizkę z osobistymi rzeczami Stanisława Igela, zaczęli pytać Michała Gerulę o miejsce ukrycia pozostałych Żydów, ale Gerula nic nie powiedział.
Niemcy zaaresztowali małżeństwo Gerulów. W jakiś sposób dowiedzieli się również, że w ukrywaniu Żydów u Gerulów pomagał Roman Segelin, dlatego tego samego dnia aresztowali także i jego. Zabrali Gerulów furmanką najpierw do Birczy, potem razem z Segelinem do Dobromila i do aresztu w Przemyślu, gdzie małżeństwo poddali brutalnemu przesłuchaniu. Zarówno Michał, jak i Katarzyna nikogo nie wydali. Sąd skazał ich na karę śmierci. Michała Gerulę powieszono 23 lutego 1944 r. (podaje się także, że został rozstrzelany). Katarzyna zginęła najprawdopodobniej w ten sam sposób. Niektóre źródła podają, że została wywieziona do obozu koncentracyjnego. Ostatecznie jednak jej los pozostaje nieznany.
Romana Segelina osadzono w więzieniu w Tarnowie, gdzie na podstawie wyroku sądu został rozstrzelany 2 kwietnia 1944 r.
Po aresztowaniu Michała i Katarzyny ich dzieci zostały same. Zaopiekowali się nimi sąsiedzi i wuj Błoński.
W 1995 Michał i Katarzyna zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Bibliografia:
2. RFWA, Segelin, nagranie audio sygn. 811_1049, relacja Antoniego Segelina [siostrzeniec], z dn. 24.02.2014 r.
3. RFWA, List od Władysława Geruli [syn, naoczny świadek], Łodzinka Górna, 29.09.2013 r.
4. RFWA, List od Władysława Geruli [syn, naoczny świadek], Łodzinka Górna, 21.01.2014 r.
5. RFWA, List od Zenona Sobolewskiego, 28.01.2014 r.
6. RFWA, List od o. Mirosława Grakowicza CSsR, Bardo, 14.012014 r.
7. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 59.
8. Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Polska, cz. 1, I. Gutman i in. (red.), Kraków 2009, s. 182.
9. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 201.
10. IPN Oddział w Rzeszowie, Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie w latach 1939-1945, Rzeszów 2004, s. 8.
11. A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 26.
12. E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008, s. 43, 280-281.
13. Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014 s. 308-309.
14. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 443.
15. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, 64 (s. 127).
16. http://www.ogrodywspomnien.pl/index/showd/74635,Michal,Gerula.html (20.11.2014).
17. http://www.radiomaryja.pl/informacje/coraz-wiecej-zgloszen-o-polakach-ratujacych-zydow/ (20.04.2015).
Uwagi:
- Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014 s. 308-309 i E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008, s. 280, podaje nazwisko Gierula. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 201, podaje nazwisko Gierul, datę śmierci 12.1943 r. i wymienia tylko mężczyznę.
- Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 26 podaje, że sąd znajdował się w Krakowie, a wyrok wykonano 23.02.1944 r.
- E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008, s. 280, podaje miejscowość Łodzinka Górna, zaś A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 26, i obwieszczenie o wykonaniu wyroku na Michale Geruli w teczce IPN BU 392/1131 podają Łodzinkę Dolną.
- Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Polska, cz. 1, I. Gutman i in. (red.), Kraków 2009, s. 182, podaje, że Katarzyna trafiła do obozu koncentracyjnego, z którego nie wróciła.
- W zeznaniach IPN można znaleźć informację, że obydwoje małżonkowie zostali aresztowani, Michała powieszono, a Katarzyna prawdopodobnie w wyniku akcji zmarła na serce. Wiadomo, że nigdy nie powróciła do domu.
- Według treści Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014 s. 308-309 Katarzyna uciekła z dziećmi do sąsiada, potem wróciła do domu, ale policja ukraińska też ją aresztowała. Została przewieziona do Dobromila, potem do Przemyśla. Zamordowana w nieznanych okolicznościach w 1944 r.
- S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 443 i W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 59 oraz W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, 64 (s. 127), podają formę nazwiska Sigielin. E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008, s. 43 i Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014 s. 308-309 – Segielin.
- W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 59 oraz W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, 64 (s. 127), podają, że Roman Segelin został rozstrzelany w 1943 r. Natomiast Antoni Segelin podaje w swojej relacji, że Michał Gerula i Roman Segelin zostali rozstrzelani 2 kwietnia 1944 r.
