Gawrych Jan
Jan Gawrych mieszkał z żoną Aleksandrą i 4 dzieci we wsi Czarna (pow. miński), gdzie pracował jako leśniczy. Gdy w 1940 r. w pobliskim Stanisławowie Niemcy utworzyli getto, Jan z Aleksandrą pospieszyli z pomocą swoim żydowskim znajomym i dostarczali im jedzenie.
W 1942 r. z getta w Mińsku Mazowieckim uciekła Fryda Szpringer. Stamtąd dotarła do domu Gawrychów. Jan z Aleksandrą przyjęli ją pod swój dach i traktowali jak krewną. W tym samym roku Niemcy rozpoczęli likwidację getta w Stanisławowie. Transportami do Treblinki wywozili przebywających w nim Żydów. Niektórym Żydom udało się uciec. Wśród nich byli Chaskiel Papier, Tirza Zylberberg i Mosze Aronson. Żydzi ci przyszli do Gawrychów, u których znaleźli schronienie. W pomoc zaangażowała się również córka Jana, Jadwiga.
Na skutek donosu w marcu 1943 r. niemieccy policjanci przyszli do domu Gawrychów. Zastrzelili wszystkich ukrywanych w nim Żydów, poza Frydą Szpringer, która zdołała uciec i przeżyła wojnę. Niemcy podpalili gajówkę, a Jana Gawrycha aresztowali. W siedzibie gestapo w Mińsku Mazowieckim poddano torturom Jana oraz osoby współpracujące z nim. Jan Gawrych (ps. „Józef”) należał do Gwardii Ludowej razem ze Stanisławem Skuzą, Żydem Dawidem Rutkowskim, zbiegłymi z niemieckiego obozu jeńcami sowieckimi Piotrem Wasylewem i Iwanem Pietrowem. Wspólnie brali udział w akcjach bojowych. Dnia 30 marca 1943 r. Jan Gawrych razem z wyżej wymienionymi osobami został rozstrzelany w lesie w Ignacowie.
W 1999 Aleksandrze i Janowi nadano tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, a Jadwidze w 2001.
Bibliografia:
2. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 27.
3. S. Datner, Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968, s. 94.
4. Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Polska, cz. 1, I. Gutman i in. (red.), Kraków 2009, s. 179.
5. E. Kopówka, P. Rytel-Andrianik, Dam im imię na wieki (Iz 56,6). Polacy z okolic Treblinki ratujący Żydów, Oksford–Treblinka 2011, s. 130.
6. R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 68.
7. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 417.
8. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 156.
9. http://www.sprawiedliwi.org.pl/pl/family/117,rodzina-gawrychow/ (18.11.2014).
