Garbulińscy Andrzej i Władysław, Owca Stanisław
Andrzej Garbuliński z żoną Kazimierą, synami Władysławem i Marianem oraz sześciorgiem pozostałych dzieci mieszkał we wsi Czermna (pow. jaselski). W czasie okupacji Żydzi z Czermnej i okolicznych wsi musieli przenieść się do zorganizowanego przez Niemców podobozu w Bieczu. Później zostali umieszczeni w obozie w Płaszowie. Niektórym z nich udało się uciec i wrócić do wiosek, z których pochodzili.
Sara Elfenbein, jej córka Heneli i syn Major przedostali się do Czermnej, gdzie schronili się w gospodarstwie Stanisława Owcy, a następnie w stodole Garbulińskich. Gdy Andrzej Garbuliński znalazł ich, prosili o ukrycie. To Żydzi, którzy byli (…) znajomi byli Żydzi, z naszej miejscowości, troje ich było – matka i syn, i córka [RFWA, relacja Mariana Garbulińskiego]. Andrzej z rodziną przyjął Elfenbeinów i zatroszczył się o nich. Przynoszono Żydom jedzenie, Marian dostarczał książki i gazety oraz dowiadywał się, o czym rozmawiają ludzie we wsi.
Heneli pomagała w kuchni. Miała tam też swoją kryjówkę na wypadek, gdyby ktoś obcy przyszedł do domu. Cała żydowska rodzina opuszczała czasem kryjówkę i udawała się do okolicznych miejscowości. Przebywali także u Stanisława Owcy: Do nas przychodzili wieczorami, a rodzice się wystrzegali, żeby my nie widzieli, ale ja to słyszałam, udzielali im jedzenia, szykowali, dawali, bo biedne [RFWA, relacja Bronisławy Sołtys].
Żydzi ukrywali się u Garbulińskich około 3 lat. Najprawdopodobniej na skutek donosu któregoś z mieszkańców, wczesnym rankiem 4 kwietnia 1944 r. do gospodarstwa Garbulińskich przyjechało gestapo z Jasła i policja. Andrzej zaczął krzyczeć. Na ten sygnał Żydzi zareagowali ucieczką, ale pomimo tego, że Sarze i Majorowi udało się opuścić gospodarstwo, zostali zastrzeleni. Nasze zabudowania gospodarskie zostały otoczone przez gestapo, a za uciekającymi osobami żydowskimi padły strzały. W krótkim czasie wzięli Niemcy mojego ojca skierowanymi do niego lufami automatów, aby szedł po ranną Hanię. Po przyjściu ojca z ranną, Niemcy w stajni dostrzelili ją. Pozostałe osoby już nieżyjące, matkę i syna przywiózł gospodarz na sankach pod nadzorem gestapo [RFWA, List od Mariana Garbulińskiego]. (…) wykopali dół i pod lipą zakopali [RFWA, relacja Mariana Garbulińskiego].
Andrzej i Władysław Garbulińscy oraz Stanisław Owca zostali zabrani do aresztu w Jaśle. Tam Andrzej i Stanisław, na mocy wyroku sądu powiatowego, zostali skazani na karę śmierci. Władysław został zabrany do aresztu na Montelupich w Krakowie. Napisał jedyny list tylko do nas z tego więzienia, aby mu przysłać chleba, cebulę i koszulę, i więcej ślad po nim zaginął [RFWA, relacja Mariana Garbulińskiego]. Andrzeja Garbulińskiego i Stanisława Owcę rozstrzelano na cmentarzu w Warzycach, położonym niedaleko lasu. Po śmierci ojca Marian Garbuliński z trudem zajmował się gospodarstwem i szóstką rodzeństwa.
Ciała Żydów zostały po wojnie ekshumowane i pochowane na cmentarzu żydowskim w Bieczu.
W 1997 r. Andrzej Garbuliński i jego synowie Władysław i Marian oraz Stanisław Owca zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.
Bibliografia:
2. IPN BU 392/1570.
3. IPN BU 392/2033 (na podst. GKBZH WB VI 4, 5).
4. RFWA, Garbuliński, nagrania audio sygn. 405_1192; 405_1193, relacja Mariana Garbulińskiego [syn, pomagający], z dn. 26.09.2013 r.
5. RFWA, Garbuliński, nagranie audio sygn. 811_0713, relacja Bronisławy Sołtys, z dn. 29.01.2014 r.
6. RFWA, Owca, nagranie audio sygn. 140613_0265, relacja Tadeusza Owcy [syn], z dn. 13.06.2014 r.
7. RFWA, Owca, List od Tadeusza Owcy, Krosno, 09.2014 r.
8. RFWA, Garbuliński, List od Mariana Garbulińskiego, Wrocław, 10.10.2013 r.
9. RFWA, Garbuliński, List od Mariana Garbulińskiego, Wrocław (artykuły, list z Ambasady Izraela).
10. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 26, 50.
11. J. Chodorska CSL (red.), Godni synowie naszej Ojczyzny, cz. 1, Warszawa 2002, s. 35-36, 157-159.
12. Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Polska, cz. 1, I. Gutman i in. (red.), Kraków 2009, s. 176.
13. Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014 s. 306-307.
14. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 431.
15. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 142.
16. http://www.sprawiedliwi.org.pl/pl/family/111/article=382%2Cwiecej-o-rodzinie-garbulinskich [MDK 107] (18.12.2014).
Uwagi:
- S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 431 i W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 26 oraz W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 119, podają nazwisko Garboliński, ukrywana była 4-osobowa rodzina Morgensternów, gospodarstwo ukrywających zostało spalone, wydarzenia działy się w 1943 r.
- Artykuł z „Gazety Warszawskiej”, artykuł ze „Słowa Polskiego” oraz list z Ambasady Izraela podają nazwisko Żydów: Alpenbeim.
- Dokument z teczki IPN BU 392 2033 podaje, że ukrywane były 4 osoby o nazwisku Morgenstern.
