Gacoń Stanisław i Apolonia
Stanisław Gacoń i Apolonia (z d. Stasiowska) mieszkali pomiędzy dwiema wioskami: Bukową a Januszkowicami (okolice Jasła). Małżeństwo nie posiadało własnych dzieci.
W czasie okupacji żydowska rodzina Korzenników z Opacionki przed pójściem do getta zostawiła u Gaconiów swoją kilkuletnią córkę. Dziewczynka miała na imię Rajsa Zelik, ale nazywano ją Stanisława. Wystarano się dla niej o fałszywe papiery.
Rajsa mieszkała u Stanisława i Apolonii przez kilka miesięcy. Dopytującym się sąsiadom Gaconiowie tłumaczyli, że dziewczynka jest ich krewną. O fakcie ukrywania dowiedziało się gestapo w Jaśle, gdyż w okolicy żyli opłacani donosiciele. Gaconiowie zostali ostrzeżeni poprzez Tomasza Barana, który pracował jako zarządca u właściciela miejscowego majątku. Ów właściciel kazał przekazać, że Niemcy znają sprawę, dlatego lepiej, aby Stanisław i Apolonia pozbyli się dziecka. Małżeństwo odrzuciło tę radę.
Dnia 28 maja 1943 r. do gospodarstwa Gaconiów przyjechali Niemcy, w tym Karl Hauch. Wyprowadzili Apolonię oraz Rajsę z domu i brutalnie pobili, w wyniku czego dziewczynka zmarła. Apolonia została rozstrzelana. Stanisław był w tym czasie nieobecny. Zginął, gdy tylko wrócił do gospodarstwa. Ciała zostały wrzucone do dołów, które następnie sołtys oraz inni mieszkańcy wioski zakopali. Na koniec Niemcy rozgrabili Majątek Gaconiów. (…) tego domu to już nie ma, tam jeszcze jest to miejsce, gdzie dziewczynka została, bo, bo tych, stryjenkę i tego drugiego jej męża do tego, po wojnie ekshumowano i do Wrzosku na cmentarz przywieziono, a ta dziewczynka tam została, jeszcze jest już nie bardzo taki ślad, ale długo ta był ten ślad [RFWA, relacja Eugeniusza Kowalskiego, z dn. 16.01.2014 r.].
Bibliografia:
2. RFWA, Gacoń, nagranie audio sygn. 811_0301, relacja Eugeniusza Kowalskiego [kuzyn], z dn. 20.01.2014 r.
3. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 26.
4. J. Chodorska CSL (red.), Godni synowie naszej Ojczyzny, cz. 2, Warszawa 2002, s. 59-60.
5. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 198.
6. A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 25.
7. Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014 s. 367.
8. R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 66.
9. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 441.
10. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 157.
11. www.straty.pl (17.04.2015).
Uwagi:
- Serwis straty.pl i R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 66 podają miejscowość Bukowa (oddaloną o 6 km od Januszkowic).
- Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 25 i R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 66 podają, że dziewczynka miała 13 miesięcy, natomiast Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014 s. 367, że była ona w wieku ok. 10 lat. Eugeniusz Kowalski opowiadał w relacji nr 811_0439 o czterolatce.
- Według J. Chodorska CSL (red.), Godni synowie naszej Ojczyzny, cz. 2, Warszawa 2002, s. 60 dziewczynka miała na imię Ryfka, a Eugeniusz Kowalski w relacji nr 811_0301 podaje Rajsa Zelik.
- Odnośnie przebiegu tragicznego wydarzenia, to zgodnie ze świadectwem zawartym w J. Chodorska CSL (red.), Godni synowie naszej Ojczyzny, cz. 2, Warszawa 2002, s. 60, Stanisław i Apolonia zginęli w tym samym czasie.
