Drąg Franciszek, Drąg Józef, Dziubek Franciszek, Pomykała Jan, Żak Jan i Wojciech
Franciszek Drąg mieszkał we wsi Przewrotne (gm. Głogów Małopolski). Wraz z innymi gospodarzami pomógł ukrywającej się w lesie żydowskiej rodzinie Zelerów. Należeli do niej: matka Metla (ok. 78 l.), dwóch synów: Lejb i Srul oraz dwie córki: Gitla i Gnendla (Gnedla).
Przed wojną Zelerowie mieszkali w Przewrotnem. Gdy utworzono getto w Głogowie Małopolskim, wszyscy Żydzi musieli opuścić okoliczne wioski i udać się do miasta. Po udanej ucieczce z getta Zelerowie wrócili do wsi Przewrotne. Latem zaczęli ukrywać się w pobliskim lesie, gdzie z pomocą rolników zbudowali sobie schron.
Gdy Niemcy dowiedzieli się, że mieszkańcy wsi Przewrotne pomagają ukrywającym się w lesie Żydom, zorganizowali obławę. Już w nocy żandarmeria i policja z psami otoczyły las i część wsi nazywaną Studzieniec. Z samego rana 2 grudnia 1942 r. rozpoczęto poszukiwania Żydów i pomagających im Polaków. W lesie psy trafiły na ślad kryjówki. Dostępne źródła przedstawiają dwie wersje wydarzeń. W jednej z nich, gdy Niemcy odkryli schronienie, a w nim pięcioosobową rodzinę żydowską, wrzucili granaty. Zginęły dzieci Metli, a ona cudem przeżyła. Według innej wersji Zelerowie, zauważywszy zbliżających się Niemców, zaczęli uciekać, lecz Niemcy ich rozstrzelali.
W schronie żandarmi zastali Metlę i natychmiast ją pochwycili. Brutalnie wypytywali o nazwiska pomagających rolników. Według niektórych źródeł Metla podjęła współpracę. Ostatecznie została zepchnięta do dołu, w którym znajdowali się już zatrzymani Polacy. Jeden z przekazów podaje, że Niemcy przed rozstrzelaniem fotografowali wrzuconych do dołu skazańców.
We wsi aresztowano sześć osób. Byli to Franciszek Drąg, Józef Drąg, Franciszek Dziubek, Jan Pomykała oraz bracia Jan i Wojciech Żak. Zostali oni oskarżeni o pomoc przy budowie kryjówki oraz o doglądanie ukrywających się w niej Żydów. Niemcy rozstrzelali ich, a ciała zakopali we wspólnym grobie.
Po wojnie ciała wymienionych Polaków zostały złożone we wspólnym grobie na cmentarzu. Również szczątki Żydów przeniesiono na cmentarz żydowski w Głogowie.
Bibliografia:
2. J. Fajkowski, J. Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1981, s. 321.
3. Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014, s. 365-366.
4. E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008, s. 159-161.
5. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 229.
6. www.straty.pl (30.01.2015).
Uwagi:
- J. Fajkowski, J. Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1981, s. 321, podaje datę 2.12.1942 r. Rejestr IPN 365-366 oraz W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 229, podają datę 1.12.1942 r.
- IPN BU 392/2033 podaje imiona Wojciech i Franciszek Drąg. W literaturze pojawiają się także różne formy nazwiska ukrywanych Żydów. W E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008, s. 159-160, jest to Celer. W J. Fajkowski, J. Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1981, s. 321 i w W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 229, jest to Zeler, a w Rejestrze IPN 365-366 jest to Zeller.
