Dembska Emilia, Marysia
Emilia Dembska (z d. Cywicka) była wdową po urzędniku skarbowym. Mieszkała w domu parterowym w Kołomyi, w którym schronienie znalazło 11 Żydów. Przed wojną Emilia przyjaźniła się z Żydami. Wśród nich byli bracia, dentyści, z rodziny Gottfryda. Już jesienią 1941 r., jeszcze przed powstaniem getta, Emilia zaczęła ukrywać Żydów w kuchni pod podłogą. Kryjówka została przykryta dywanami. Ukrywającymi się byli m.in. członkowie rodziny Gottfryda, żony wspomnianych dwóch braci Gottfrydów, oraz trzyosobowa rodzina Karpelów.
Pan Karpel był z zawodu adwokatem. Jeszcze przed wojną przeszedł na katolicyzm. Emilia wraz ze swoją głuchoniemą gosposią Marysią przywoziła dorożką żywność ze Stanisławowa. Tym, którzy się interesowali jej działalnością, tłumaczyła, że gości u siebie urzędników skarbowych.
Trzy tygodnie przed wkroczeniem wojsk sowieckich w 1944 r. dom Emilii został przeszukany przez gestapo. Niemcy zabrali kosztowności. Rzekomo miała być to łapówka za to, że widzieli ukrywających się Żydów. Ostatecznie jednak Emilia oraz jej gosposia Marysia zostały aresztowane. Z kryjówki wyprowadzono także wszystkich Żydów. Rodzinie Karpelów udało się uciec.
Niemcy zabrali Emilię, jej gosposię i 8 Żydów na pobliski żydowski cmentarz. Żydom kazano najpierw wykopać doły, a następnie Niemcy rozstrzelali ich, Emilię i jej gosposię Marysię. Po wojnie ciało Emilii zostało ekshumowane i pochowane na cmentarzu katolickim.
Karpelowie po ucieczce z domu Emilii Dembskiej ukrywali się jeszcze w Kołomyi u Rutowiczów, choć dzieci tej rodziny w zeznaniach zaprzeczają, aby w czasie okupacji ich rodzice przyjęli rodzinę żydowską. Po wojnie Karpelowie zamieszkali w Katowicach, gdzie ich syn Rudolf od października 1950 r. pracował w Prokuraturze Wojewódzkiej. W Katowicach widziano również jednego z braci Gottfrydów, który pracował jako dentysta.
Bibliografia:
2. IPN BU 392/2029.
3. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 22.
4. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 183.
5. A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 24.
6. R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 63.
7. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 387-388; 445.
8. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 166.
Uwagi:
- Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 24, podaje formę Debska. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 183, podaje nazwisko Demska. R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 63 i W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 22, podają formę Dębska. Pojawia się kilka wariantów nazwiska Karpel: Karpiel, Korpel.
