Czerwonka Franciszek, Czerwonka Julia, Czerwonka Stanisław
Dramatyczne wydarzenia ze wsi Pawłosiów łączą się z historią miłości, która rozpoczęła się w odległej o ok. 50 km Pyszówce. Jeden z siostrzeńców Julii Czerwonki zakochał się w dziewczynie pochodzenia żydowskiego, co przypieczętowali jej chrztem, a zaraz po nim ślubem w parafii Krakowiec k. Lwowa. Franciszek Czerwonka (56 l.), jego żona Julia (55 l.) i najstarszy syn Stanisław (18 l.) zostali zamordowani kilka lat później, 7 lipca 1943 r., ponieważ odważyli się przyjąć do siebie trójkę narodzonych z tego małżeństwa dzieci, z czego najmłodsza Łucja miała ok. 3 lat.
Dwóch chłopców i dziewczynka wzbudzali podejrzenie wśród sąsiadów. Wnuczka Franciszka i Julii – Halina Jedlińska, wskazuje, że to właśnie jeden z sąsiadów, który pracował w gminie, doniósł na jej dziadków. „Nie zrobił tego od razu, lecz po paru miesiącach, kiedy to doszło między nimi do poróżnienia” [RFWA, Czerwonka, nagranie audio sygn. 405_0502, relacja Haliny Jedlińskiej, z dn. 10.09.2013].
Gestapo nie oszczędzało Stanisława. Został dotkliwie pobity, wyrwano mu paznokcie i przetrącono poważnie nos. Na jego cierpienie patrzyli rodzice. Następnie zastrzelono całą trójkę, najpierw syna, potem matkę, a na końcu ojca. Zwłoki zakopano na pastwisku za szkołą, a 5 września 1944 r. ekshumowano je i trafiły do wspólnego grobu w Pawłosiowie.
Dzieci nie znaleziono ani w lipcu, ani w późniejszym czasie, dzięki czemu cała trójka przeżyła wojnę. Źródła podają, że w dniu, w którym doszło do morderstwa, do Pawłosiowa zjechały się liczne oddziały wojska, żandarmerii i funkcjonariuszy gestapo, a wśród Niemców byli m.in.: Franz Schmidt, Kiernbach, Doppke, Dietschon. W budynku szkoły zebrano mężczyzn, a następnie przesłuchiwano ich w związku z działalnością partyzancką. Zebranym rozdawano kartki: z literą A – zwolnienie do domu, B – wywózka do obozu, C – wyrok śmierci. Ostatecznie do obozu w Pustkowie przewieziono 3 osoby. To właśnie wtedy sąsiad Czerwonków, zapytany o ukrywanych Żydów, miał wskazać rodzinę Czerwonków. Zostali oni zamordowani na polu za budynkiem szkoły, gdzie dziś stoi pomnik upamiętniający tamte wydarzenia.
Bibliografia:
2. IPN BU 392/2033.
3. RFWA, nagranie audio sygn. 405_0502, relacja Haliny Jedlińskiej, z dn. 10.09.2013.
4. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 606.
5. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 20.
6. S. Datner, Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968, s. 100-101.
7. J. Fajkowski, J. Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1981, s. 286.
8. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s.180.
9. A. Poray, Those Who Risked Their Lives, Illinois 2007 s. 23.
10. R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 61.
11. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 423.
12. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C., 1988, s. 200.
13. http://www.jaroslaw.pl/aktualnosci-wydarzenia/id2757,Rzeczpospolita-w-kleszczach-.html?print=1 (05.11.2014).
14. http://spuscizna.org/spuscizna/righteous-poles.html (05.11.2014).
Uwagi:
- W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C., 1988 s. 200 błędnie podaje miejscowość Pawłoszów i podaje, że Julia Czerwonka miała 56 lat.
- W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981 podaje jako datę śmierci rodziny Czerwonków 7.12.1943 r.
