Ciołkosz Feliks, Fąfara Józef, Oparowski Stanisław, Pirga Aleksandra, Śliwa Wojciech, Zagórski Piotr
Gdy w 1942 r. wzmogły się niemieckie represje wobec ludności żydowskiej, ludzie uciekali z miast na wieś i tam szukali schronienia. Bardzo dużo Żydów ukrywało się w lasach. Tak działo się m.in. z Żydami uciekającymi z Frysztaka, Jasła i Markuszowej, którzy przebywali w okolicach Markuszowej, Kozłówka i Oparówki. Było ich ok. 40. Przy solidarnym zaangażowaniu mieszkańców wspomnianych wsi Żydzi wykopali kilka ziemianek, w których mogli przetrwać. Otrzymywali żywność oraz inne potrzebne im rzeczy. Czasem sami przychodzili do gospodarstw i prosili o jedzenie oraz o tymczasowe przechowanie.
Niemcy dowiedzieli się o ukrywających się w lesie Żydach i zorganizowali kilka obław. Pomimo tego niebezpieczeństwa Polacy nadal pomagali Żydom. W jednej z takich łapanek wiosną 1943 r. zginął Józef Fąfara z Kozłówka. Wskazał go złapany przez Niemców Żyd. I Polak, i Żyd zostali aresztowani i przewiezieni do jasielskiej siedziby gestapo. Tam byli brutalnie przesłuchiwani. Potem obu zakutych w kajdankach Niemcy przewieźli na cmentarz żydowski i rozstrzelali. Niektóre źródła podają, że Józef Fąfara został rozszarpany przez psy w trakcie przesłuchania.
Latem na początku lipca 1943 r. w czasie następnej obławy na skutek donosu zginęli kolejni Żydzi i Polacy z Kozłówka i Markuszowej. Żandarmi z Wiśniowej pod dowództwem Karla Perschke przyjechali do Kozłówka i przechodząc od gospodarstwa do gospodarstwa, likwidowali Polaków zaangażowanych w pomoc Żydom. Tak zginęła Aleksandra Pirga, którą Niemcy spotkali po drodze, idącą z dwiema córkami Moniką i Heleną do pracy przy sianie. Pochwycili Aleksandrę i zabrali do jej gospodarstwa. Zrewidowali dom, a następnie wyprowadzili Aleksandrę i zastrzelili przy piwnicy.
U Katarzyny Fąfary zginął Feliks Ciołkosz z Markuszowej, który pomagał jej w gospodarstwie (najprawdopodobniej ofiarami byli też i inni członkowie tej rodziny: Ciołkoszowa, Jan Ciołkosz). Inny mieszkaniec Kozłówka, Piotr Zagórski został zastrzelony na polu w czasie pracy w obecności jego dwóch synów: Stanisława i Józefa. Potem w gospodarstwie Anieli Śliwy rozstrzelano Wojciecha Śliwę i Stanisława Oparowskiego, który przyszedł do Śliwy z rozporządzeniem od sołtysa. Z tej obławy niektórzy Żydzi uszli z życiem.
Po egzekucjach pomordowanych Polaków pochowano przy przydrożnej kapliczce Matki Bożej. Ciało Feliksa Ciołkosza bliscy zabrali i pochowali w ogrodzie. Dopiero gdy Niemcy wycofali się z tych terenów w 1944 r., rodziny przeniosły szczątki swoich krewnych na cmentarz w Dobrzechowie.
Bibliografia:
2. IPN BU 392/1057.
3. IPN BU 392/2033.
4. RFWA, List od Mariana Irzyka, Rzeszów, z dn. 6.09.2013 r.
5. RFWA, List od Zenona Sobolewskiego, z dn. 28.01.2014 r.
6. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 606.
7. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 20, 24, 49, 52, 64, 71.
8. S. Datner, Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968, s. 98.
9. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 177, 342, 358, 439, 475.
10. A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 22, 40, 42, 50, 54.
11. E. Rączy, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939-1945, Rzeszów 2008, s. 68.
12. Polacy ratujący Żydów na Rzeszowszczyźnie w latach 1939–1945 (Poles rescuing Jews in the Rzeszów Region in the years 1939–1945), oprac. E. Rączy, I. Witowicz, teksty wstępne E. Rączy, tłum. S. Bińczycki, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Rzeszów 2011,, s. 202-204.
13. R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 60, 100, 104, 122, 132.
14. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 421.
15. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 168, 183.
16. www.straty.pl (5.11.2014).
17. www.straty.pl (25.06.2015).
18. www.straty.pl (28.10.2015).
19. http://www.nowiny24.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20130914/WEEKEND/130919821 (30.06.2015).
20. http://naszdziennik.pl/polska-kraj/31510,upamietnia-polakow-ktorzy-ratowali-zydow.html (30.06.2015).
21. http://ipn.gov.pl/__data/assets/pdf_file/0011/117398/leaflet.pdf (28.10.2015).
Uwagi:
- J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 342, podaje nazwisko Oporowski.
- S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 421 i W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988 s. 168, podają imię i nazwisko Władysław Śliwa.
- W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 52 i W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 168, podają imię Aleksander Pirga.
- A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 42, 50, 54; R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 60, 104, 122, 132; S. Datner, Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968, s. 98; S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 421; W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 20, 24, 52, 64, 71; W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 606; W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C s. 168, 183), podają, że kolejna obława została zorganizowana w czerwcu 1943 r.
- A. Poray (ed.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 22 i S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 421, podają, że zginęli także Jan Ciołkosz i Ciołkoszowa o nieznanym imieniu.
