Augustyniak Franciszek, Drgas Zygmunt, Hendoszko Stanisław, Kotowski Józef, Kotowska Ewa, Kotowski Stanisław, Kierylak Franciszek, Siwiński Jan, Śliwiński Franciszek, Piwko Stanisław, Uziębło Zygmunt, Wiktorzak Aleksandra, Nowicki Marian, Mazurek Stanisław, Kusiak Stanisław
Pacyfikacja wsi Paulinów w gminie Sterdyń jest przykładem zorganizowanej akcji prowokacyjnej, którą Niemcy przeprowadzili w nocy z 23 na 24 lutego 1943 r. Celem ich działań była eliminacja żydowskich uciekinierów z getta w Sterdyni oraz tych, którzy im pomagali przetrwać. Oględzin miał dokonać Żyd z Warszawy, który podawał się za francuskiego przesiedleńca, uciekiniera z transportu do Treblinki. Zebrane informacje przekazał Niemcom. Był również obecny podczas obławy, kiedy to Niemcy kazali mu dokonać identyfikacji.
Żydzi często znajdowali u gospodarzy z Paulinowa i okolic schronienie lub otrzymywali od nich żywność. Każdy bał się o swoje życie, ale ludzki odruch pomocy drugiemu człowiekowi był silniejszy. W nocy z wtorku na środę przeprowadzono obławę. 2 tysiące żołnierzy i policjantów z Ostrowi Mazowieckiej i ok. 60 samochodów gęsto otoczyło Paulinów i okoliczne wsie. Zajęty został 10-kilometrowy odcinek drogi prowadzący od szosy Sterdyń–Sokołów, przez las zembrowski, pod Wymysły, Ratyniec przez Dąbrówkę i znów do szosy. W akcji brał udział starosta sokołowski Ernest Gramss. Niemcy mordowali według listy.
Jedną z pierwszych ofiar był Franciszek Kierylak, stróż w zabudowaniach dworskich, który pozwalał spędzać Żydom mroźne noce w stajni. Wśród nich byli m.in. fryzjer Szlojme Roskielenke i szewc Szmulek. Zdarzało się, że w ramach wdzięczności wykonywali oni drobne prace. Kolejnymi osobami na niemieckiej liście byli mieszkający w cegielni Franciszek Augustyniak, jego teść Jan Siwiński i Aleksandra Wiktorzak. Następnie Niemcy udali się do rodziny Kotowskich. Ewa Kotowska chciała ratować swoich synów: Kazimierza, Stanisława i Czesława. Kazimierza wysłała do szkoły. Chłopcu udało się ominąć blokadę. Dwaj pozostali ruszyli w innym kierunku. Stanisław został rozpoznany przez Żyda i zatrzymany. Czesław chciał wrócić do domu, ale sąsiedzi ostrzegli go, żeby uciekał. W tym czasie jego ojciec, Józef Kotowski został wyprowadzony na zewnątrz. Mężczyzna cierpiał na paraliż jednej strony ciała. Został zastrzelony. Drugi nabój był przeznaczony dla jego żony – Ewy. Na egzekucje patrzyła ok. 18-letnia Stanisława, córka Kotowskich. Nie została ona zastrzelona. Rodzina Kotowskich zginęła za podarowanie Żydom chleba. Stanisław został doprowadzony wraz z: Stanisławem Piwko, Zygmuntem Uziębło, Zygmuntem Drgasem i Marianem Nowickim – rozstrzelano ich w lesie. W tym miejscu miał również zginąć Żyd Szlojme Roskielenkie i dwaj zbiegli jeńcy radzieccy. Zamordowanych po wojnie przeniesiono na cmentarz w Sterdyni. Wśród zamordowanych znalazł się również Franciszek Śliwiński. W Treblince zginęli jeszcze tego samego roku Stanisław Kusiak i Stanisław Mazurek, a podczas kopania rowów – Czesław Borowy, Jan Brzozowski Stanisław Hendoszko.
Chcąc upamiętnić śmierć pomordowanych w Paulinowie, mieszkańcy gminy Sterdyń – Franciszek i Józef Pytlowie z kolonii Dzięcioły – wybudowali kapliczkę z figurą Jezusa Frasobliwego w miejscu egzekucji małżeństwa Kotowskich. Tablice wykonał Włodzimierz Grużewski z Sokołowa Podlaskiego.
Bibliografia:
2. RFWA, Piwko, e-mail od Małgorzaty Czarnockiej [wnuczka], z dn. 20.04.2014 r.
3. M. J. Chodakowski, Żydzi i Polacy 1918–1955. Współistnienie – Zagłada – Komunizm, Warszawa 2000, s. 207.
4. J. Fajkowski, J. Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1981 s. 344-345.
5. J. Hera, Polacy ratujący Żydów. Słownik, Warszawa 2014, s. 358.
6. E. Kopówka, ks. P. Rytel-Andrianik, Dam im imię na wieki (Iz 56,6). Polacy z okolic Treblinki ratujący Żydów, Oksford–Treblinka 2011, s. 138, 171-177.
7. A. Namysło (red.), Kto w takich czasach Żydów przechowuje?... Polacy niosący pomoc ludności Żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2009, s. 52.
8. W. Piekarski, Obwód Armii Krajowej Sokołów Podlaski Sęp, Proso 1939–1944, Warszawa 1991, s. 25-26.
9. B. Rąpała, M. Bober, Obława na 12 sprawiedliwych, „Nasz Dziennik” 11.01.2011 r.
10. R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 52, 64, 71, 77-78, 87, 94, 104, 126-127.
11. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 199.
12. Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, A. Namysło, G. Berendt (red.), Warszawa 2014, s. 348-350.
13. Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945, województwo siedleckie, Warszawa 1985, s. 195.
14. http://www.treblinka-muzeum.eu/index.php/sprawiedliwi-z-okolic-treblinki/12-z-paulinowa (01.07.2015)
15. http://www.treblinka-muzeum.eu/index.php/sprawiedliwi-z-okolic-treblinki/12-z-paulinowa (1.07.2015).
16. http://www.gazetapodlasia.pl/historia-sokolow/1741-getto-w-sokoowie-podlaskim.html?showall=1&limitstart= (1.07.2015).
Uwagi:
- J. Fajkowski, J. Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1981 s. 344 błędnie podaje, że Paulinów należy do gminy Sabnie.
- W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C., 1988 s. 199; Fajkowski, J. Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1981 s. 344-345 i R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 64 podają nazwisko Dryga Zygmunt.
- R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 77-78 i W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 199 podają nazwisko Kirylski Franciszek.
- IPN BU 392/624 podaje imię Aleksander Wiktorzak.
- W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 199 i J. Fajkowski, J. Religa, Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1981 s. 345 podaje wiek Zgmunta Drgasa – 54 lata,
- Na płycie nagrobnej w miejscu gdzie pochowano m.in. Ewę Kotowską widnieje wiek 54 lata, wg. aktu zgonu miała 56 lat.
