Stanisław Adamczyk
Stanisław Adamczyk to góral pochodzący z Lubomierza. Pomagał ludności żydowskiej, dostarczając żywność. Został zatrzymany przez burmistrza Mszany Dolnej – Władysława Gelba. Podstawą aresztowania było obwieszczenie wydane przez Hansa Franka z 1941 r., mówiące o karze za jakąkolwiek pomoc udzielaną Żydom.
Maria Stożek zeznaje: „Znałam Stanisława Adamczyka z Lubomierza. Wiosną w 1943 roku słyszałam krzyki i jęki dochodzące od strony więzienia, mieszczącego się w budynku sądu. Maria ukryła się w pobliżu, by sprawdzić, co się dzieje. Była naocznym świadkiem przesłuchania i tortur, jakich doświadczył oskarżony. Widziałam, że za nogi na orczyku podciągano go pod sufit i opuszczano na dół, bito go przy tym. Słyszałam krzyki bitego i odgłosy uderzeń. Słyszałam, jak mówił „zabijcie a nie przypalajcie”, zrozumiałam, że muszą go przypalać żelazem” (IPN BU 392/1351).
Władysław Gelb osobiście prowadził śledztwo, ponieważ chciał uzyskać od podejrzanego nazwiska partyzantów i osób ukrywających Żydów. Maria dodaje: „Widziałam Gelba w tym pokoju i jeszcze dwóch mężczyzn, których nie rozpoznałam. Widziałam, jak Gelb bił. Bił na zmianę z dwoma pozostałymi” (IPN BU 392/1351). Stanisław Adamczyk pomimo tortur nie ugiął się: „leżał na pryczy, był potwornie zmasakrowany, całe ciało było obrzmiałe, sine, oczy zakrwawione” (IPN BU 392/1351). Zmarł z wycieńczenia. Burmistrz miał zmusić miejscowego lekarza, by ten wystawił świadectwo stwierdzające, że Adamczyk zmarł na udar serca.
Mieszkańcy Mszany Dolnej uznali Stanisława Adamczyka za bohatera i zadbali o to, by pozostała o nim pamięć. Jego nazwisko widnieje na pomniku ofiar II wojny światowej na miejscowym cmentarzu.
Bibliografia:
2. IPN BU 392/2035 (na podst. GKBZH WB II 145).
3. RFWA, List od Zofii Szumilas, Mordarka, z dn. 23.02.2014 r.
4. W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007, s. 612.
5. W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981, s. 13.
6. J. Bugajski, Jak Mszana Dolna spłynęła krwią, „Dziennik Polski” (13.04.2007).
7. S. Datner, Las sprawiedliwych. Karta z dziejów ratownictwa Żydów w okupowanej Polsce, Warszawa 1968, s. 111.
8. K. Iranek-Osmecki, Kto ratuje jedno życie… Polacy i Żydzi 1939–1945, Warszawa 1981, 273.
9. A. Poray (red.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 18.
10. R. Walczak (red.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 50.
11. S. Wroński, M. Zwolak, Polacy-Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 376-377, 441.
12. W. Zajączkowski, Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 175.
13. http://grobywojenne.malopolska.uw.gov.pl/pl-PL/Home/Obiekt/613 (16.10.2014).
Uwagi:
- A. Poray (red.), Those Who Risked Their Lives, Chicago 2007, s. 18, R. Walczak (ed.), Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997 s. 50; W. Bielawski, Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1981 s. 13; W. Bartoszewski, Z. Lewinówna, Ten jest z Ojczyzny mojej. Wspomnienia z lat 1939–1945, wyd. 3, Warszawa 2007 s. 612 podają, że Stanisław Adamiak mieszkał w Łącku. Pozostała literatura wskazuje na Lubomierz.
